نسبت به آثار مستند درباره خرمشهر، رمان و فیلم سینمایی نداریم - فروشگاه تکنولوژی

معصومه رامهرمزی در شرح آثاری که با توجه به آزادسازی خرمشهر نوشته شده است، اظهار کرد: من فکر می کنم، کارهای خوبی اجرا شده، با این وجود که بیش ترین آثار مستند را در موضوع مقاومت و آزادی خرمشهر داریم؛ اما هنوز به مطلوب واقعی نرسیده ایم. ظرفیت این موضوع بیشتر از آن چیزی است که در حال حاضر در دست داریم. این موضوع ملی قابلیت آن را دارد که از دلش آثار متنوعی خلق شود. همه مردم ایران در مقاومت خرمشهر و در سه خرداد نقش داشتند. هر ایرانی خودش خاطره یا تجربه ای از آن روزها دارد یا خاطره ای از زبان دیگری شنیده و در جانش مانده است.

وی ادامه داد: با این شرح، آثار منتشر شده کم است. می توان آثار مستند زیادی که بر گرفته از واقعیت و قابل استناد باشد را نوشت و این تجربه ملی را در زمان حال به اشتراک گذاشت و برای آیندگان سینه به سینه حفظ کرد. سوم خرداد روزی است که همه ملت ایران از صمیم دل شاد بودند و لبخند می زدند. کوچه و خیابان پر از خنده های مستانه مردمی بود که با سربلندی و افتخار دشمن را از خاک کشورشان بیرون راندند.

نویسنده کتاب امدادگر کجایی با اشاره به تفاوت مستند و داستان گفت: درباره نوشتن رمان و داستان بلند شرایط متفاوت است چون در این آثار مبدا و نقطه آغاز یک واقعیت خارجی است ولی نویسنده با استفاده از خیال موضوع را می پروراند و در دنیا ذهنش داستان را خلق می نماید.

وی اضافه نمود: ما نمی توانیم از داستان و رمان انتظار یک کار مستند مثل خاطره نویسی یا سفرنامه را داشته باشیم؛ چراکه در داستان و رمان آن چیزی که خیلی جولان می دهد و کار را زیبا می نماید، خیال نویسنده است.

این نویسنده با اشاره به ریزه کاری های کار مستندنگاری گفت:با اینکه در آثار مستند خیال پردازی وجود ندارد؛ اما با یک مصاحبه خوب می توان واقعیت بیرونی را به بهترین وجه نوشت. وقتی ما با رزمنده ای صحبت می کنیم که در عملیات سوم خرداد حضور داشته، چیزهایی که از آغاز عملیات و درگیری با دشمن تا ورود به خرمشهر و نماز در مسجد جامع تعریف می نماید به قدری جذاب و پر کشش است که گویی رمانی نانوشته در دل و جان این آدم بوده است. داستان ها همواره با الهام از زندگی واقعی انسان ها نوشته می شود و این آدم هایی که تجربه های خاص دارند خود داستان هستند.

وی ادامه داد: به نسبت آثار مستندی که درباره خرمشهر و آزادسازی آن داشته ایم، رمان و داستان و حتی فیلم سینمایی نداریم. یکی از علت های این موضوع عدم کوشش نویسنده داستان یا کارگردان فیلم سینمایی برای شناخت بیشتر موضوع است. من بارها شده به کارگردان هایی که از ما درباره سوژه یا فیلم شان نظر خواستند، پرسیدم که چندتا کتاب خاطره و مستند خوانده اید و چقدر این موضوع را می شناسید. معمولا متوجه می شوم که اطلاعات کمی دارند چون به تعداد انگشتان یک دست هم کتاب مستند و خاطره نخوانده اند.

این نویسنده با گلایه از تحقیقات ناقص اظهار کرد: با جبهه رفته ها گفت وگو نکرده اند. شرایط آن دوره را مثل سبک زندگی رزمنده ها نمی دانند و هزار چیز دیگر. برای همین است که وقتی ما می رویم و فیلم را نگاه می کنیم، می بینیم یک چیزهایی در فیلم گفته می شود که اصلا در واقعیت وجود نداشته است و یک چیزهایی حذف می شود که اصل ماجرا و داستان بوده است.

رامهرمزی در شرح ضرورت توجه به مستندنگاری برای خلق آثار داستانی و سینمایی گفت: کسی که می خواهد رمان و داستان جنگ بنویسد یا فیلم جنگی بسازد، اگر کارهای مستند نخواند و اطلاعاتی خوبی از جنگ پیدا نکند، قطعا توی کارش اشکالات بسیاری خواهد داشت. از اشکالات مفهومی و معنایی که به نگرش آدم های درگیر جنگ مربوط می شود تا اشکالات صوری و فنی که به اقتضائات زندگی در دهه شصت برمی شود.

وی ادامه داد: یکی از مسائل این روزهای ادبیات ما کاراکترسازی است. اگر داستان نویس یا کارگردان آدم آن دوره را درک نکند؛ اهدافش، احتیاجهایش، دغدغه هایش، مدل غذاخوردن و لباس پوشیدنش را چطور می تواند شخصیت او را آن گونه که بوده بسازد. چند سال پیش درباره یکی از شهدای ملی دفاع مقدس رمانی با نام خودش نوشته شد. خانواده آن شهید با خواندن رمان به شدت معترض شدند. وقتی با همسر شهید صحبت کردم که به چه چیزی اعتراضی دارید، وی گفت: شخصیت این کتاب هیچ شباهتی به همسر من ندارد.

وی اضافه نمود: اگر نویسنده رمان میخواهد تا این حد دخل و تصرف در متن داشته باشد باید اسم رمانش را عوض کند و در هیچ جا ادعای نوشتن زندگی آن شهید را نداشته باشد اما زمانی که مدعی است که داستان من براساس زندگی این شهید نوشته شده ضروری است منش و روش و حتی ظاهر آن شهید در کتاب یا فیلم دیده شود و نزدیکان او و خانواده اش و دوستانش او را در کار ببینند.

نویسنده کتاب یکشنبه آخر با اشاره به ایراداتی که ما در ساخت کاراکترهای قهرمان داستان داریم اظهار کرد: یک زمانی در داستان ها و فیلم ها شخصیتی آسمانی و قدسی از شهدا و رزمنده ها می ساختیم که بسیار دست نیافتنی و دور بود؛ امروز سعی داریم و اصرار می کنیم که آنها هیچ تفاوتی با بقیه نداشتند و گاهی هم شخصیت نازلی از آنها ارائه می دهیم. حرکت در نقطه صفر و صد نه تنها آفت علم و پژوهش است که آفت ادبیات و هنر هم هست. من مستندنگار وقتی می روم مصاحبه می کنم، همه سعی ام بر این است که چهره آن شخص را آن گونه که بوده نشان دهم و دخل و تصرف شخصی و سلیقگی در کارکترسازی نکنم.

وی ادامه داد: مستند کارش کشف است و نه خلق. بر خلاف داستان نویس که به دنبال خلق اثر است. این دو ژانر با هم تفاوت دارند و این تفاوت قابل قبول است اما اگر داستان نویس به سراغ اقتباس از اثر مستند آمد ضروری است اقتضائات موضوع واقعی را رعایت کند. اگر داستان نویس دست روی یک سوژه ای گذاشت که همه ما به خوبی آن را می شناسیم و سرمایه ملی و معنوی این مملکت محسوب می شود، باید خیال خودش را در راستای واقعیت سوژه قرار دهد و آنچه خلق می نماید در تناقض معنایی یا ظاهری سوژه نباشد.

این نوسنده با اشاره به سختی های خلق یک داستان از شخصیتی حقیقی گفت: این کار ساده نیست؛ چراکه وقتی نویسنده یک دنیای را در ذهنش می سازد دوست دارد که خالق شخصیت هایش باشد. نمی خواهم بگویم که نویسنده کاراکتر خودش را نسازد؛ شخصیت را با الهام از آنچه در واقعیت بوده نقش دهد. نویسنده یا کارگردانی که کار اقتباس انجام می دهد به نوعی زندگی و تجربه دیگری را به عاریت می گیرد. تجربه ای که مورد توجه مخاطب بوده و قبلا امتحانش را پس داده خوب به این نسبت باید وفادار به او باشد و تا آنجایی که توسن خیال او و واقعیت سرشاخ نشوند پیش برود.

رامهرمزی با اشاره به شخصیت پردازی های ضعیف برخی آثار گفت: باید کوشش کنیم، چیزی خلاف شخصیت واقعی فرد نسازیم. ما در دهه 60 و 70 سفیدپندار بودیم و تقدس ساز اما الان از آن طرف بوم افتاده ایم مثلا در شخصیت پردازی شهدا آنقدر آن ها را رقیق می کنیم که هیچ شباهتی به شخصیت اصلی واقعه ندارد. فراموش کردیم که اگر او آدمی مثل من و شما بود که شهید نمی شد.

این مستندنگار در شرح مطرح نشدن اثری پرفروش از میان کارهایی که برای خرمشهر نوشته شده است، اظهار کرد: همه نویسنده ها، نهادهای دولتی و خصوصی کوشش می نمایند که آثارشان بهتر و بیشتر دیده شود. بودجه های فراوان و زحمات زیادی خرج می شود اما جای یک نگاه جامع به موضوع و برنامه ریزی واقعا خالی است. اگر این کوشش ها در سایه مدیریت فکری و برنامه ریزی قرار می گرفت نتیجه این کوشش ها به مراتب پربارتر بود. فکر و اندیشه و برنامه ریزی راه را به ما نشان می دهد که مثلا احتیاج مخاطب امروز به چه کتابی یا چه فیلمی با چه شاخصه هایی است.

وی ادامه داد: در دنیای مدرن به ازای هر یک ساعت کاری که قرار است انجام شود، چند برابر فکر می نمایند ما هم باید فکر کنیم؛ مدیریت فرهنگی وظیفه اش فکر کردن و برنامه ریزی است و نویسنده بر اساس نتایج به دست آمده وظیفه اش نوشتن است. مستندنگار یا داستان نویس به خوبی نمی داند که برای مخاطب دهه نود چه باید بکند؟ ما چه برنامه ریزی برای نوجوان و جوانی که زندگی اش در تلفن همراه اش می گذرد داریم؟ باید شرایط فرهنگی و اجتماعی هر دهه را آنالیز کنیم. ببینیم که چه کارهایی انجام دادیم و چه کارهایی می خواهیم انجام دهیم. در همین حوزه خاطره نگاری کارهای زیادی اجرا شده است اما آیا یک بار آمده ایم آنالیز کنیم و ببینیم که چقدر پیروز بوده ایم و چه باید بکنیم که پیروز تر شویم.

نویسنده کتاب من میترا نیستم در تشریح پتانسیل های خوب خاطره نگاری اظهار کرد: برخی وقت ها دلم می سوزد از اینکه کتابی پتانسیل های زیادی دارد اما کسی آن را ندیده و نخوانده و به نوعی نادیده گرفته شده است. مخصوصا اگر ناشر معروف نباشد. ما کتاب خوب کم نداریم؛ امااین کتاب ها را خوب معرفی نکردیم.

وی ادامه داد: الان ناشری را سراغ دارم که انبوهی از کتاب ها را منتشر می نماید اما یک کدام از آنها را تبلیغ نمی نماید و حتا یک سایت معتبر هم ندارد. اگر ما بخواهیم عملکرد مناسبی داشته باشیم باید حوزه مستندنگاری را تقویت و حمایت کنیم. البته منظورم حمایت، منطقی و علمی است.

رامهرمزی با گلایه از خرید سازمانی برخی کتاب های گفت: من با خرید سازمانی کاملا مخالفم؛ چراکه این ها آفتی است که ما نمی فهیم کتاب خوب بود یا بد. به عبارتی اجازه نمی دهد درباره کتاب نقد خوبی داشته باشیم. کتاب باید به دست مردم خریده و خوانده شود. تبلیغات ما هم نباید تبلیغات زوری باشد. منظور من از تبلیغات، معرفی خوب است.

این نویسنده در پاسخ به این سوال که چرا در سینمای دو دهه گذشته کم به موضوع خرمشهر پرداخته ایم و تنها فیلم روز سوم محمدحسین لطیفی را داشته ایم، گفت: فیلم روز سوم فیلم نسبتا پیروزی بود؛ البته من خودم خیلی نقد به این فیلم داشتم. خیلی از شاگردان جوانم نیز نسبت به شخصیت زن داستان موضع داشتند که چرا از شهر نرفته و جان این همه آدم را به خطر انداخته است. یعنی دختران جوان این را نپذیرفتند؛ چراکه برای آنها این کار منطقی نبود.

وی در سرانجام گفت: من فکر می کنم این فیلم چون قصه خوبی داشت، پیروز بود. در این قصه همه جور آدمی هست و همین برای مخاطب جذابیت ایجاد کرد ولی اشکالات بسیاری هم داشت که عمده آن منطق ضعیف حوادث در فیلم بود.